تاریخچه تریتا
آغاز تاریخچه پزشکی در ایران درواقع از دورهای است که پارت‌ها در زادگاه نخستین خود در نزدیکی خوارزم زندگی می‌کردند و اولین پزشک آریایی تریتا یا (سریتا) نامیده شده که درواقع مانند اسکلپیوس برای یونانیان و آسکولاپیوس برای رومیان است. نوشته‌های کتاب‌های مختلف به زبان پهلوی نشان می‌دهند که «تریتا» در جراحی نیز مهارت داشته است. به نوشته بندهش: «اهورامزدا کارد جواهرنشانی را به تریتا بخشید تا توسط آن جراحی کند». تریتا از خواص دارویی گیاهان مختلف آگاهی کامل داشته و با روشهای مخصوص خود عصاره آن‌ها را تهیه می‌کرده است و در درمان بیمارن به کار میبرده است. در مورد تریتا در یسنای ۹ و بند آن ۱۰ آمده است که «سومین ناموری که گیاه هئوما را فشرد و عصاره آن را مهیا ساخت تریتا از خاندان سام بود، همان‌که صاحب دو پور دلیر یکی ارواخشیه و دیگری گرشاسب گردید».
تریتا نخستین پزشک آریایی
نام تریتا این پزشک آریایی نه‌تنها در پزشکی ایران به‌جامانده است بلکه در منطقه هندوستان نیز به عنوان نخستین پزشک آریایی شناخته شده است و این نشان می‌دهد که تریتا در دورهای زندگی می‌کرده که آریاییان هند و ایران از هم جدا نبوده‌اند. تریتا نخستین پزشک آریایی بوده است. چنانکه در وندیداد فرگرد 20 بند 1-2 آمده است: «زرتشت از اهورامزدا پرسید: کیست در میان پرهیزگاران، دانایان، کامکاران، توانگران، رایومندان، تهمتنان، پیشدادیان، نخستین کسی که ناخوشی را باز داشت، مرگ را باز داشت، زخم نیزه پران را باز داشت، گرمای تب را از تن مردم باز داشت؟ اهورامزدا در پاسخ فرمود: ای اسپیتمان زرتشت تریتا در میان پرهیزگاران، دانایان، کامکاران، توانگران، رایومندان، تهمتنان، پیشدادیان نخستین کسی است که ناخوشی را باز داشت، مرگ را باز داشت، زخم نیزه پران را باز داشت، گرمای تب را از تن مردم باز داشت».
گیاه هوم
گیاه (هئوما یا هوم در اوستا) از ریشه فشردن گرفته شده است. هوم گياهي احتمالاً خودرو بوده كه از آن عصاره‌ای با خواص مختلف گرفته می‌شده است. اين گياه و عصاره آن بعدها اشكال و صورت‌های گوناگوني مانند ايزد به خود گرفت. به نظر می‌رسد محل رويش اصلي گياه موردنظر احتمالاً منطقه ايران بوده است و نه هند. اين گياه در هند زياد نبوده است و از ايران به آن كشور برده می‌شده است.
هوم توسط ایندرا بزرگ‌ترین ایزد ارتش دار در هیمالیا یافت شد و آن را به خدایان پیشکش کرد تا به کمک آن با اهریمن به نبرد برخیزند به این ترتیب هوم که چون معجون بهشتی به خدایان پیشکش می‌شد و بعدها به عامل نیروبخش برای نبرد با اهریمن آن تبدیل شد نقش خدایی تجسم یافت که ایندرا بدون او فاقد قدرت بود. هندویان هوم را پرورده خدای آب‌ها می‌دانستند در نظر آنان چرخشت هوم نماد آسمان، نماد باران و صدای آن‌که از چرخشت برمی‌خاست نماد آذرخش و رعد بود و آن را چون پرتو آفتاب گرمی‌بخش و مایه باربری گله گاوهای ماده می‌دانستند.
هوم ایزدی است که با ماه پیوند دارد
و درعین‌حال هوم ایزدی است که با ماه پیوند دارد زیرا در اندیشه‌های کهن و طبیعت‌گرا ماه عامل ریزش باران شمرده‌شده است. در مجموعه وداها یک سروده زیبا در رابطه با افشره هوم وجود دارد: «همیشه تازه می‌شوی و تو که پرچم روزها هستی در درس سپیده‌دمان راه می‌روی و در حین راه رفتن سهم خدایان را میان آنان توصیه می‌کنیم نتایج سیاره ماه زندگی دراز را درازتر می‌کنیم ای افشره هوما، سلطان جنگ‌ها، تو آن کمال و همه هستی، به من ای هلال، کمال و تمامی عرضه فرما، تمام و کمال در اولاد و احواد و ثروت و مال و حشم باشم».
هوم خداوند نواحی جهان
هوم به مردمان نه‌تنها شادی بلکه قدرت اندیشه و فکر و ثروت می‌بخشد، آریاییان هوم را تا جایگاه یک روزی‌رسان بالا می‌برند و با تعابیری چون خداوند نواحی جهان، ۴ ناحیه آسمان برحسب اعتقاد هند باستان، صاحب جلال در قلمرو قانونی، اعلام‌کننده قانونی راستی و بیان‌کننده ایمان و جایگاهی رفیع می‌بخشند. یک سروده زیبا نیست در دیدگاه آریایی‌های باستان که بیان می‌کند: «ای هوما برای تو بادها به لطف آمیزند و رودخانه‌ها در جریان‌اند، آن شیره‌های حنایی رنگ درخشان با شتاب، با جویی از آب حیات به سبوها می‌ریزد و از این عصاره‌ها روزی همراه با گله گاو آن عطا فرما. سپس با شادی روح‌بخش روان شو و تیرهای مرگبار به سوی آن‌که مانع جریان آب‌ها می‌شود رها بکن، با آن رنگ درخشان خویش روان شو. ای هوم در اشتیاق گاوان جاری شو. باران آسمانی تند ریز فرح‌بخش سلامت‌زا، و فراوانی بر ما به بار».
هوم در اوستا
اوستا نیز بخش مهمی را به‌عنوان هوم یشت به این گیاه اساطیری و مقدس اختصاص داده است هوم یشت در درون یسناها جای دارد بعضی از ناحیه نهم تا یازدهم را در برمی‌گیرد. بخش بیستم اوستا نیز هوم یشت نام دارد، اما تنها چند بند از هوم یشت اصلی در آن به چشم می‌خورد. از جمله کارکردهای هوم که در اوستا آمده دوردارندگی مرگ است. در سرودها نیز جایگاه طبیعی هم توصیف شده است: مقدس، درمان‌بخش و فرمانروای گله‌ای زردرنگ، در بلندترین قله کوه هرئیتی که موسوم است به هکر، برای آن مهر بی‌آلایش فدیه آورد.
مشخصات گیاه هوم
در واقع رنگ این گیاه خودرو سبز است و در مناطق کوهستانی کویری میروید؛ هوم یک بوته به ارتفاع حدود یک متر است که دارای ساقه‌های باریک و بندبند است. ساقه‌های درختچه هوم زمانی که عمر آن به پایان رسیده باشد خشک می‌شود قبل از خشک شدن کامل، ساقه‌ها به رنگ زرد درخشان درمی‌آید.
مهمترین بخشهای گیاه هوم
مهمترین بخش گیاه ساقه آن است که در فصل بهار بی‌رنگ و شفاف و در فصل زمستان به رنگ قهوهای تیره درمی‌آید؛ و به همین سبب نیز در روستا آن را هوم زرین نامیده‌اند. رنگ زرین ساقه‌ها زمان ایجاد می‌شود که بدون این که گیاه چیده شده باشد خشک شده باشد. گیاه هوم حتی پس از چیده شدن هم رنگ سبز خود را از دست نمی‌دهد و تنها زمانی که خودبه‌خودی خشک شوند به رنگ زرد درمی‌آید. مطابق اوستا گیاه هوم در تولد زرتشت نقش مهم داشته است. از سوی دیگر در باورهای کهن ایرانی همچون باورهای کهن سرزمین هند، هوم، ایزدی جنگنده است که قرص خود را علیه اژدها تبهکاران و سایر اهریمنان به کار می‌گیرد.
بدون دیدگاه